Naucz się czegoś więcej!
Poszerzaj swoją wiedzę razem z nami!
W tej zakładce znajdziesz artykuły i notki edukacyjne. Zachęcamy do zapoznania się z zasadami funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego oraz późniejszego sprawdzenia swojej wiedzy wiedzy w zakładce testy. Poznana tutaj wiedza, nie tylko poprawi twoją ocenę z Wiedzy o Społeczeństwie czy Historii, ale i poszerzy Twoje horyzonty.
Przygotowaliśmy 10 naukowych tekstów, które wprowadzą Cię w najważniejsze tematy związane z działalnością i funkcjonowaniem Samorządów Lokalnych. Materiały mogą wydać się nieco trudne jeśli dopiero zaczynasz zajmować się tą tematyką, ale bez obaw: żeby lepiej się przygotować do poznawania wiedzy przeczytaj najpierw , co mówi Wikipedia w tym temacie lub zajrzyj do podręcznika Wiedzy o Społeczeństwie.
Samorząd lokalny
Samorząd lokalny
Pojęcie samorządu lokalnego wzięło się z literatury niemieckiej: Selbsverwaltung. Samorząd to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może decydować o sprawach dla niej istotnych, bezpośrednio lub za pomocą wybranych przedstawicieli. Samorząd lokalny tworzy nie tylko jej społeczność, ale i dane terytorium. Istnieją dwa rodzaje samorządów : specjalne i terytorialne (lokalne) - który oparty jest na więzi wynikającej ze wspólnego zamieszkania. W Polsce samorząd terytorialny (gminny) został przywrócony w 1990 r. 1 stycznia 1999 wprowadzono trójstopniowy podział terytorialny: gminny, powiatowy i wojewódzki. Polska podzielona jest na 16 województw, 314 powiatów i 66 miast na prawach powiatu oraz 2478 gmin.
Wójt , burmistrz , prezydent miasta
Organem wykonawczym w gminnie wiejskiej jest wójt ; w gminie miejsko-wiejskiej i miejskiej w której liczba zameldowanych nie przekracza 100 tys. osób jest burmistrz ; w gminie miejskiej liczącej powyżej 100 tys. lub mieście będącym dawną stolicą województwa jest prezydent. Wójt wybierany jest w wyborach powszechnych w głosowaniu tajnym przez mieszkańców danej gminy. Zgłoszenie kandydatury wójta przysługuje radnym i zgłaszane jest w formie pisemnej . Wybrany wójt obejmuje obowiązki z dniem złożenia ślubowania na najbliższej sesji rady , która musi mieć miejsce w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyników wyborów. Po objęciu stanowiska zobowiązuje się on do wykonywania uchwał rady gminy , przygotowywania projektów uchwał oraz wykonywanie budżetu , jednocześnie odpowiadając za prawidłową gospodarkę finansową . Ustawa przewiduje także przygotowanie przez organ wykonawczy gminy planu w razie klęsk żywiołowych. Wójt / burmistrz / prezydent wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu gminy.
Radny
Członkiem rady może stać się każdy obywatel Polski o stałym pobycie , który ukończył 18 rok życia oraz posiada zaświadczeni o niekaralności . Radny musi złożyć ślubowanie w ciągu 3 miesięcy od ogłoszenia wyników wyborów podczas pierwszej sesji rady na której jest obecny . Jeżeli nie zostanie złożone jego mandat wygasa .W związku ze złożonym ślubowaniem radnemu przysługują prawa oraz nałożone na niego są obowiązki wynikające z pełnienia mandatu. Każdy radny musi złożyć oświadczenie majątkowe w ciągu 30 dni od złożenia ślubowania ( w przypadku nie doręczania mandat wygasa ) . Radny ma obowiązek praca w radzie i jej komisjach oraz innych organach, do których radny został wyznaczony, wykonywanie mandatu , obowiązek przestrzegania ustawowo określonych zakazów. Radny ma obowiązek głosowania kierując się dobrem danej jednostki samorządu terytorialnego (w przypadku gdy sprawa poruszana na sesji rady dotyczy jego samego odbiera mu się prawo do głosu). W związku z pełnieniem funkcji radnego przysługują mu różne uprawnienia i przywileje , jednym z nich jest iż radny nie może zostać zwolniony z pracy w związku z pełnieniem mandatu bez wyrażania zgody przewodniczącego oraz otrzymywanie diety i zwrotu kosztów podróży . Radny pełni również funkcje funkcjonariusza publicznego przez co zapewniana jest mu ochrona a w przypadku naruszeniu nietykalności cielesnej grożą dodatkowe konsekwencje. Wprowadzenie tego przepisu gwarantuje swobodne wykonywanie mandatu radnego .
Referendum lokalne
Referendum lokalne jest formą demokracji bezpośredniej , poruszającej kwestie publiczne w formie głosowania powszechnego odbywającego się w dniu wolnym od pracy ( w Polsce jest to niedziela). Referendum może być inicjowane przez radę danego organu stanowiącego , organ wykonawczy oraz z woli mieszkańców danego terytorium w konkretnej dla nich sprawie . W przypadku wniosku ze strony obywateli potrzebna jest lista podpisów z co najmniej 10% uprawnionych do głosowania w przypadku gmin oraz 5% dla powiatów i województw . Wówczas referendum musi się odbyć w ciągu 50 dni od ogłoszenia uchwały w wojewódzkim dzienniku urzędowym . Gdy sprawa poruszana w głosowaniu ma charakter odwoławczy organu stanowiącego wtedy wniosek musi wpłynąć do komisarza wyborczego , który w ciągu 30 dni od otrzymania wydaje oświadczenie o słuszności przeprowadzenia referendum. W przypadku pozytywnego rozpatrzenia podania zostaje ogłoszony termin oraz wzór karty do głosowania . Gdy w sprawie odwołania głos oda 3/5 uprawnionych referendum jest wiążące.
Jednostki pomocnicze - dobrowolny podział gminy
Jednostki pomocnicze tworzone są tylko na poziomie gmin. Podział gminy na jednostki pomocnicze może nastąpić na całym terytorium gminy lub częściowo. Wyróżniamy: w gminach wiejskich - sołectwa, w gminach miejskich: osiedla(zamienna nazwa: dzielnice). Ich tworzenie obligatoryjnie określa statut, a szczegółowe regulacje zawiera statut jednostek pomocniczych uchwalany przez organ stanowiący. Organami jednostek pomocniczych są: w sołectwach – zebranie wiejskie (organ stanowiący) i sołtys (przewodniczący jednostki) oraz rada sołecka (głos doradczy); w osiedlach(dzielnicach) – rada dzielnicy(osiedla) i zarząd z przewodniczącym na czele. Przewodniczący rady dzielnicy(osiedla), sołtys korzystają z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych, mają oni także prawo do uczestnictwa w sesjach organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (rady gminy/miejskiej/miasta) z głosem doradczym.
Akty prawa miejscowego - statuty, akty wykonawcze, przepisy porządkowe
Akty prawa miejscowego są to akty prawne mające „ moc” jedynie w obrębie terytoriom organu , który go ustanowił. Jednym z trzech rodzajów aktów prawa miejscowego jest statut , który ustanowiony przez organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnego organizuje pracę rady , stanowi o wewnętrznym ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych . Innym z rodzajów aktów prawa miejscowego jest uchwała ( jedynie te , które nie dotyczą konkretnej osoby , firmy lecz większej zbiorowości ) , które muszą zostać opublikowane w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym w ciągu 14 dni od uchwalenia.
Zadania stawiane samorządom lokalnym
Zadania
Zakres działalności danej jednostki samorządu terytorialnego określają jego władze: organ uchwałodawczo-kontrolny i wykonawczy. Zadania można podzielić na własne i zlecone. Własne zaspokajają potrzeby mieszkańców natomiast zlecone dotyczą zadań z zakresu administracji rządowej, takie jak przeprowadzanie wyborów , wypłacanie stałych zasiłków i wydawanie dowodów osobistych. Zadania dzielimy także na obligatoryjne czyli takie , których wykonanie jest obowiązkowe i dotyczą ogólnego dobra mieszkańców ku zapewnieniu minimum świadczeń , aby prawidłowo funkcjonować. Drugą grupą są zadania fakultatywne , których wykonywanie jest dobrowolne, a ich sposób wykonania zależy wyłącznie od danej jednostki. Przykładem zadań wykonywanych na poziomie gminy, z zakresu oświaty jest utrzymywanie szkół podstawowych i gimnazjów, natomiast na szczeblu powiatowym prowadzenie szkół ponadgimnazjalnych, specjalnych oraz poradni psychologiczno-pedagogicznych. W województwie zakres ten rozszerzano o uczelnie wyższe i szkoły kształcenia nauczycieli.
Skarbnik, sekretarz - 2 objigatoryjne stanowiska samorządowe
Skarbnik stanowi istotną funkcję każdej jednostki samorządu terytorialnego , ponieważ to on stanowi „pieczę” nad budżetem danej jednostki – jest głównym księgowym budżetu . Jego wybranie jest obligatoryjne i odbywa się na wniosek organu wykonawczego danej jednostki samorządu terytorialnego . Wybierany zostaje w głosowaniu tajnym , bezwzględną większością głosów. Po objęciu stanowiska jego zadaniem jest kontrolowanie budżetu oraz wydatków. Natomiast sekretarz jest pracownikiem urzędu gminy lub powiatu zatrudnianego na podstawie umowy o pracę , a jego z rolą jest organizacja pracy urzędu oraz pomoc w pracach rady powiatu.TE dwa stanowiska są tworzone obowiązkowo. Każda jednostka samorządu lokalnego jes posiada
Aparat Pomocniczy
W gminie aparat pomocniczy tworzy Urząd gminy; w powiecie jest to Starostwo Powiatowe oraz powiatowe organy administracji zespolonej; na poziomie województwa Urząd Marszałkowski (Urząd wojewódzki należy do administracji państwowej, jego kierownikiem jest wojewoda). Kierownikiem urzędu jest organ monokratyczny danej jednostki samorządu (wójt, starosta, marszałek). Niedopuszczalne jest tworzenie innych miejsc sprawowania władzy przez organy samorządowe np. biuro, kancelaria. Funkcjonowanie urzędu określa regulamin organizacyjny, który jest przyjmowany przez wójta w gminie, przez radę na wniosek zarządu powiatu , przez zarząd województwa. Regulamin organizacyjny jest aktem prawa wewnętrznego. Aparat pomocniczy powiatu tworzy także powiatowa administracja zespolona (np. Powiatowy Urząd Pracy).
Współdziałanie jednostek samorządu terytorialnego
Współdziałanie jednostek samorządu terytorialnego jest istotnym elementem całej działalności samorządowej, co zostało między innym określone w Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., zgodnie z którą samorządy mają prawo do zrzeszania się. Zgodnie z tym gminy mogą tworzyć związki międzygminne, analogicznie jest w przypadku powiatów natomiast prawo nie przewiduje możliwości tworzenia związków miedzy województwami. Struktury gminy i powiatu mogą również tworzyć związki między sobą, a organem stanowiącym jest ich zgromadzenie. Członkowie zgromadzania wybierani są zgodnie z postanowieniami statutu. Struktury te realizują swoje zadania własne , jednakże ich współdziałanie polega na możności przekazania zadań, także finansowych na drodze ustawy lub porozumienia. W przypadku podjęcia współdzielenia zadania na drodze porozumienia jednostka samorządu terytorialnego zobowiązuje się do udziału w kosztach realizacji np. powiaty grodzkie zawierające porozumienia komunalne z gminami.
